Architektura

Drewniany Kościół pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego w Kaczycach został przeniesiony w 1972 roku z Ruptawy. Powstał przed 1620 r. na miejscu jeszcze starszej budowli. Fundatorem świątyni była rodzina Rostków, której herb do dziś znajduje się na ścianie prezbiterium. Kościół o konstrukcji zrębowej wzniesiono na podmurowaniu z kamienia. Budowla jest trójdzielna, składa się z prezbiterium, nawy oraz dzwonnicy. Prezbiterium zostało zamknięte trójbocznie z przybudowaną od północy zakrystią. Kościelna nawa na planie prostokąta jest od niego szersza. Wieża dzwonnicy ma mocno ukośne ściany, a zakończona jest izbicą, którą wieńczy ośmioboczny hełm baniasty posiadający latarnię i kopułkę.

Świątynię w całości obiegają tzw. soboty. Dachy siodłowe, oddzielne nad nawą i prezbiterium oraz zrąb wieży, hełm izbicy i soboty pokryte są gontem. Wokół kościoła biegnie drewniane ogrodzenie z daszkiem.

Kościół pierwotnie pod wezwaniem świętego Bartłomieja został w 1941 wpisany na listę budowli zabytkowych. W wyniku działań wojennych podupadł i parafia w Ruptawie zdecydowała się wybudować nową świątynię.

Dawny kościół za sprawą decyzji kurii został przeniesiony w latach 1971-72 do Kaczyc. Odtworzono go z drobnymi przekształceniami, między innymi nie odbudowano ośmiobocznej wieżyczki zakończonej cebulastym hełmem barokowym osadzonej pierwotnie na dachu siodłowym. 25 czerwca 1972 roku poświęcono Kościół pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego w Kaczycach.

Wnętrze kościoła

Prezbiterium i nawa nakryte są stropem płaskim z fasetą (zaokrąglenie między ścianą a sufitem), a w tylnej części nawy znajduje się chór muzyczny, wsparty na czterech profilowanych słupach. Większość wyposażenia i wystroju wnętrza została przeniesiona wraz z kościołem z Ruptawy.

Ołtarz główny i prezbiterium

Ołtarz główny został wykonany w stylu barokowym, pochodzi z pierwszej połowy XVII wieku. Pierwotnie w centrum znajdowało się tabernakulum, nieco później obraz przedstawiający męczeństwo świętego Bartłomieja. Obecnie został tam umieszczony obraz „Nauczanie Maryi”, przeniesiony z ołtarza bocznego. Przedstawia młodą Matkę Boską z rodzicami – św. Anną i św. Joachimem. Jest wyraźnie inspirowany obrazem Petera Paula Rubensa „Anna i Joachim z Najświętszą Marią Panną”.

Nad nim został umieszczony portret św. Franciszka Ksawerego. Po bokach znajdują się rzeźby świętych dziewic, a nad nimi świętych Jana Nepomucena i Ignacego Loyoli. Pod głównym obrazem zostały umieszczone portrety sześciu świętych malowane na desce. Są to święci: Wawrzyniec, Wojciech, Kazimierz, Barbara, Katarzyna Aleksandryjska i Jadwiga.

Po prawej stronie ołtarza znajduje się późnobarokowe drewniane tabernakulum. Na ścianie prezbiterium został umieszczony także barokowy kartusz herbowy rodziny Rostków, fundatorów kościoła. W prezbiterium znajduje się też rzeźba św. Andrzeja z II połowy XVIII wieku reprezentująca barok ludowy.

Jednym z najstarszych elementów wystroju jest kamienna chrzcielnica typu kielichowego – pochodzi z pierwszej połowy XVII wieku. Pierwotnie znajdowała się na niej rzeźba Jana Chrzciciela z Gołębicą, która jeszcze przed II wojną światową została zdeponowana w Muzeum Śląskim. Obecnie na drewnianej pokrywie znajduje się krzyż osadzony w kuli z odchodzącymi wiązkami promieni. Z tego okresu pochodzą także barokowe rzeźby aniołów umieszczone po bokach ołtarza głównego oraz odrzwia i drzwi do zakrystii.

Ponadto w prezbiterium znajduje się kopia gotyckiej rzeźby Piety z XV w., wykonanej w 1938 r. przez Eugeniusza Janotę z Pawłowic.

Jej oryginał oraz inne cenne elementy wyposażenia kościoła (np. pierwotny renesansowy ołtarz) znajdują się w Muzeum Archidiecezjalnym w Katowicach. Można je zobaczyć tutaj.

Nawa

Na belce tęczowej znajduje się grupa rzeźbiarska z pierwszej połowy XVIII wieku przedstawiająca adorację Chrystusa Ukrzyżowanego.

W ołtarzach bocznych znajdują się współczesne (XX wiek) niepolichromowane płaskorzeźby przedstawiające św. Barbarę oraz św. Katarzynę. Nad nimi zostały umieszczone pozłacane postaci Ewangelistów pierwotnie ozdabiające nieistniejącą już ambonę (z 1590 roku).

Na ścianach świątyni można zobaczyć barokowe obrazy. Jeden z nich przedstawia świętego Mikołaja – biskupa w stroju procesyjnym rozdającego jałmużnę ubogim, w tle widoczny jest włoski pejzaż. Natomiast drugi prezentuje świętego Jana Nepomucena trzymającego krucyfiks, w tle został przedstawiony pejzaż dawnej Pragi z mostem nad Wełtawą, z którego ten święty został zrzucony. W miejscu tym na wodzie pojawia się pięć gwiazd.

Polichromia na ścianach i stropie kościoła powstała już po jego przeniesieniu w 1974 roku. Jej autorami są Jadwiga Smykowska, Adam Romaniuk i Grzegorz Zgraja. Stacje Drogi Krzyżowej oraz Krucyfiks zostały również wykonane współcześnie w stylu ludowym przez artystę Jana Krężeloka z Koniakowa.

Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Kaczycach znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej województwa śląskiego w pętli pszczyńskiej.

Bibliografia

1. D. Mazur „Kościół pw. św. Bartłomieja w Ruptawie”, opublikowany na stronie „Jaspedii”. Dostępny tu.
2. H. Buchta, L. Kopernik „Katalog kościołów drewnianych – Kaczyce”. Dostępny tu.
3. Karty ewidencyjne zabytków ruchomych kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego w Kaczycach sporządzone przez Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach.